Kilka słów na początek

Każdy ma je w szafie, co najmniej kilka sztuk, w różnych fasonach i kolorach. Używamy ich codziennie, regularnie kupujemy nowe. Ale kto z Was zastanawiał się kiedyś, skąd się wzięły w naszych garderobach piżamy czy koszule nocne. Raczej rzadko pochylamy się nad takimi pytaniami. Bielizna nocna po prostu jest i zawsze była. No właśnie, czy była zawsze? Czy ludzie 500 lat temu czy 1000 lat temu też spali w piżamach albo koszulach nocnych. Czy były takie jak nasze dzisiejsze, a może wyglądały zupełnie inaczej. Takie pytania zaczęły mi krążyć po głowie w trakcie pracy nad nowymi projektami. Postanowiłam zmierzyć się z tematem i chciałam Wam dzisiaj opowiedzieć historię bielizny nocnej.

Początki, czyli jak ubierali się nasi praprzodkowie

O historii mody napisano wiele. Niestety, moda na bieliznę nocną zaczęła się tak naprawdę dopiero w XX w. Im głębiej sięgamy w przeszłość tym mniej wiemy. Przeszkodą jest przede wszystkim brak zachowanych strojów. Archeologowie odnajdują co jakiś czas resztki ubrań naszych pradawnych przodków i na tej podstawie dowiadujemy się mniej więcej jak ubierali się ludzie przed wieloma wiekami. Wiemy, że nawet neandertalczyk, uznawany przecież za inny gatunek niż homo sapiens, dzielił z człowiekiem umiejętność wykonywania prostej odzieży ze skóry zszywanej za pomocą kościanych igieł. Pierwsze informacje o zastosowaniu krosna, czyli rozwój tkactwa sięga prawdopodobnie paleolitu. Wtedy też skóry zwierząt, z których dotychczas robiono ubrania, zostały zastąpione materiałami tkanymi. Musiały być one podobne do tkanin noszonych później przez Celtów, z szorstkiej wełny. Czy nasi praprzodkowie w nich spali? No właśnie, trudno powiedzieć.

Starożytność. Czy starożytni Rzymianie spali w piżamach?

O ubiorach starożytnych Rzymian i Greków wiemy sporo. Zachowały się liczne dokumenty jak również same stroje, które chowane były w grobowcach razem ze zmarłymi. Wiemy, że w okresie cesarstwa Rzymianie używali osobnych tunik na dzień i osobnych na noc. Zapewne nie różniły się między sobą krojem i fasonem. Tym bardziej, że wiele typów ubrań w tym okresie było takich samych dla mężczyzn i kobiet. Wydaje się, że ich rozmaitość należy przypisać raczej zróżnicowaniu w nazewnictwie niż jakimś istotnym różnicom w wyglądzie. Ciekawostką jest, że właśnie w starożytności pojawiła się pierwsza bielizna osobista. Co do zasady Rzymianie i Grecy pod tunikami nie nosili niczego. Nie ma się czemu dziwić. Klimat im sprzyjał, więc nie potrzebowali dogrzewać ciała. Niemniej jednak to właśnie ze starożytności pochodzą pierwsze biustonosze. Nie sądźcie jednak, że wyglądały tak jak nasze. Była to zwyczajna opaska na biust, noszona pod ubraniem w czasach późnego cesarstwa.

Od średniowiecza po początki XIX wieku

Na stałe osobną odzież do snu zaczęto używać dopiero w średniowieczu. Początkowo były to proste koszule takie same dla mężczyzn i dla kobiet wykonane z lnu a dla mniej zamożnych z konopii. Najbiedniejsza cześć ludności spała jednak nago, aby oszczędzać ubrania. Zwyczaj noszenia koszul nocnych szeroko upowszechnił się w XVI wieku wraz z rozwojem i powszechnością stosowania bawełny.

Ciekawostką jest, że w XVIII wieku wymyślono koszule małżeńskie. Dzięki otworom w odpowiednich miejscach umożliwiały parom zbliżenie bez narażania się na widok czy dotyk nagiego ciała współmałżonka. Otwór w takiej koszuli damskiej był otoczony dyskretnym haftem, z wyszytymi nawet pobożnymi sentencjami. Próbowałam znaleźć choć jeden rysunek, fragment na obrazie jak wyglądała taka koszula małżeńska ale niestety nie udało mi się. Inna sprawa, że ówczesne społeczeństwo nie przywiązywało wagi do tak intymnych spraw i być może stąd wynika brak szczegółowych informacji. Udało mi się za to znaleźć taki oto obraz przedstawiający kobietę w łóżku w koszuli nocnej. Widać na obrazie już pierwsze oznaki zdobienia bielizny nocnej w postaci koronek na rękawie. 

Pod koniec XVI wieku portugalscy żeglarze przywieźli do Europy pierwsze malowane płótna indyjskie. Już w następnym stuleciu zaczęto powszechnie ich używać do szycia odzieży, a zwłaszcza męskich robe de chambr czyli szlafroków i kobiecych dezabili (dezabil - swobodny domowy ubiór ranny lub nocny, negliż - sjp.pwn.pl). Taki właśnie strój zamówił pan Jourdain, bohater sztuki Moliera „Mieszczanin szlachcicem” (1670):”To negliżyk, w którym zwykłem odbywać ranne ćwiczenia. (…) Krawiec powiedział, że cały wielki świat ubiera się tak rano” (tłum. Tadeusz Boy-Żeleński).

Częstsze zastosowanie bawełny przyczyniło się do upowszechnienia ubiorów pochodzenia azjatyckiego. Tym sposobem w Europie zagościła piżama. Portugalczycy przybywający z Indii zawsze spali w kalesonach, zaś piżama epae-jama w języku hindustani oznaczająca „mongolskie spodnie”) była często noszona w Anglii jako ubranie nocne lub dezabil. Jednak w całej Europie prosta koszula nocna była podstawowym strojem do snu aż do XIX wieku.

Metamorfoza bielizny nocnej

Od XIX wieku nastąpiła olbrzymia zmiana. Przede wszystkim zaczęto powszechnie używać piżam. A koszule nocne stawały się coraz atrakcyjniejsze. Stopniowo dodawano do nich coraz więcej zdobień takich jak koronki, wstążki, koraliki czy kołnierzyki. W XX wieku zaczęto skracać długość koszul nocnych. Rozwój przemysłu tekstylnego sprzyjał wprowadzaniu różnorodności w wyborze fasonu czy koloru. Producenci zaczęli dostosowywać się do trendów mody. Bielizna nocna wreszcie przestała być nieistotnym, wstydliwym elementem garderoby.

I tak właśnie do naszych szaf trafiła piżama i koszula nocna. 

Źródła:

Francois Boucher „Historia mody” wyd. Arkady, 2003 r.

Irma Kozina „Historia mody. Od krynoliny do mini”, wyd. SBM, 2017 r.,

https://pl.wikipedia.org/wiki/Koszula_nocna

https://ubiory.shophurt.pl